Verhalen van Lauwersmeer

"As de dea it skip berint,
Dan is der gjin ûntkommen.
O wetter, o wif elemint!
De sé hat jown, hat nommen."

De omgeving van Lauwersmeer staat bekend om zijn prachtige natuur. Maar wist je dat het gebied ook het decor is van diverse (oude) verhalen? Going Local in het noorden van Nederland.

scheepsramp moddergat wad
De Waddenzee bij Moddergat

De scheepsramp van Moddergat

Een kort gedicht op het vissersmonument van Moddergat. "Als de dood het schip betreedt, dan is er geen ontkomen mogelijk. Het water, het onzekere monument, het geeft het neemt." In dit geval nam het water zeventien schepen en 83 vissers uit het Friese dorp Moddergat.

Op een zonnige herfstochtend sta ik bij het krieken van de dag op de dijk. Het is nog donker, maar binnen niet al te lange tijd zal de zon langzaam zichtbaar worden in het oosten. De wind is snijdend koud, maar ik laat me niet kisten. Gehuld in een dikke winterjas en snowboots betreed ik het Wad. In de verte vang ik een glimp op van Ameland. Ik bewaar de barre overtocht tot een volgende keer en geniet van de opkomende zon over het Wad. De zon doet haar best, en langzaam maken de blauwe tinten van het water maken plaats voor warme geeloranje tinten. Ik plant mijn statief in de zilte klei en kies mijn positie. Terwijl de camera zijn werk doet maak ik een praatje met een meneer die zijn hond uitlaat. "In de zomer komen mensen uit de regio naar het strand, maar in de herfst en de winter is het hier uitgestorven. Kom jij helemaal uit Utrecht om foto's te maken? Het weer kan zo omslaan."

Het omslaan van het weer op het Wad is oorzaak van de scheepsramp van Moddergat in de nacht van 6 maart 1883. Na een paar maanden met koud en guur weer leek de lente eindelijk een aantocht. De zee oogde kalm en het kan bijna niet anders dan dat de dorpelingen van Moddergat betovert raakten van het Wad in de zon. Net als ik. Vissers laadden hun netten op hun boten en brachten deze in gereedheid voor de tocht op zee.

Moddergat en Wierum. Twee dorpen zonder eigen haven, maar toch is de visserij de belangrijkste bron van inkomsten van het dorp. De vloot bevindt zich dag en nacht op het Wad. Met hoogwater kan je er met de bijboot naar toe, maar met laagwater moet je een uur stappen op het Wad. De vissers zijn er aan gewend, het beroep van visser is hun met de paplepel ingegoten.

De winter raakt ten einde en de voorraadkelders zijn leeg. En zo is het huishoudpotje. Er moet gewerkt worden. De zonnige dagen komen als geroepen en laten de dorpen ontwaken uit hun winterslaap. "Pappa, mag ik eindelijk eens een keer mee? Ah, toe?" Moeder de vrouw knikt instemmend - wat kon er mis gaan op zo'n mooie dag?

schipper lauwersmeer moddergat
De schipper en storyteller op de Wierumer Aek. Een replica van de boot die verging bij Moddergat

En kan veel misgaan. Heel veel.

Het water geeft, het water neemt. De vangst op het Wad valt tegen en een aantal schippers besluiten verder uit de kust te varen op zoek naar vis. "En toen werd de lucht ineens helemaal zwart. Een paar schepen maakten rechtsomkeer, andere lieten de zeilen neer. Maar de lucht werd zwarter, en toen was er niets dan wind en hagel."

Maar liefst 17 van de 22 schepen worden opgeslokt door de woeste zee. Het zicht is slecht en de gevaarlijke branding kan niet worden vermeden. Mannen en kinderen slaan overboord, kapotgeslagen stuurloze spookschepen achterlatend. Ook de 31-jarige Gerbin Basteneur kijkt de dood in de ogen. Hij besluit NIET op het dek te wachten tot het noodlot toeslaat, maar bij duikt weg in het ruim van de aek. Terwijl hij wegduikt grijpt hij de arm van een kind mee in de hoop deze ook voor de dood te behoeden. Of misschien behoedde hij het kind niet eens voor de dood, maar om genomen te worden door de brute zee. Misschien is het ruim van de aek een fijnere plek om je laatste adem te laten dan een verdrinkingsdood op zee - wie kan het zeggen?

Het kind redt het niet, maar Gerbin wel. Wanneer de storm in de loop van de dag is gaan liggen treffen jonge mannen op Schiermonnikoog de aeken aan, zes stuks, ondersteboven in het zand. De redding kwam net op tijd: het geschreeuw van de verzwakte en onderkoelde Gerbin werd gehoord en al snel werd hij uit zijn benarde positie bevrijd.

In één nacht stierf ruim de helft van de mannelijke populatie van de dorpen Moddergat en Wierum.

De vloot na de ramp

Een aantal schepen van de vloot was meteen verwoest in de branding, een aantal andere schepen zwierven zonder bemanning nog een week over de zee. En toen spoelden ook de laatste schepen die niet verwoest waren aan. Met hulp van een steunfonds wordt een aantal schepen hersteld en wordt de vloot aangevuld. De zee neemt en de zee geeft: er moet weer gevist worden.

Het verhaal van de ramp in Moddergat heeft tot halverwege de twintigste eeuw in vele schoolboekjes gestaan. Tegenwoordig komt het onder andere tot leven in het museum van Moddergat. En bij het monument boven op de dijk bij Moddergat.

zeilen lauwersmeer
Zeilen op het Lauwersmeer: even terug in de tijd

Varen op een Wierumer Aek

Ruim honderd jaar na de ramp zet ik voet op een WierumerAek. De Lauwerszee is niet meer, maar het Lauwersmeer des te meer. Een replica van de Aek vaart mij over het meer. Ik waan me terug in de tijd en met elke meter die ik afleg komt het verhaal van de scheepsramp van Moddergat meer tot leven.

Ingepakt en wel zet ik voet aan boord. Op de motor vaar ik de haven uit, maar eenmaal op 'open' water wordt het zeil al snel gehesen. Alleen de fok, het waait hard genoeg. Terwijl ik geniet van het natuurgebied Lauwersmeer vertelt de schipper over de geschiedenis van het gebied. Over de oude vissers en de ramp van Moddergat. Het verhaal komt tot leven in deze authentieke omgeving.

Tijdens de boottocht zie ik het weer omslaan. De wolken worden donkerder en donkerder en de wind neemt toe. Een snelle blik op de voorspelling leert dat er storm verwacht wordt. Ik offer een oorlam voor Neptunus. Mijn borrel wordt gretig opgenomen door het Lauwersmeer. Halen we de haven? Eenmaal aangekomen bij Lauwersoog blijkt het allemaal niet zo makkelijk meer: door de toenemende wind moet de schipper een aantal keer steken voordat we aan kunnen meren.

lauwersoog museum
De museumhaven van Lauwersoog

De jachthaven bij restaurant 'het Booze Wijf' in Lauwersoog is een museumhaven. Hier liggen Friese skûtsjes, Groningse tjalken, sleepbootjes en andere nautische monumenten gebroederlijk naast elkaar. De ramp van Moddergat is springlevend op het Lauwersmeer.

Terwijl ik geniet van warme chocolademelk slaat het weer om. De regen slaat tegen de ruiten. De witte koppen spatten van de golven af. Het is goed: in plaats van de boot neem ik de auto naar Oostmahorn.

Het raadsel van de Wadden

De geschiedenis van Moddergat is niet het enige streekverhaal wat Lauwersmeer rijk is. Vlak naar mijn zeiltocht met de Wierumer Aek strijk ik neer in het restaurant 'het raadel van de Wadden' is Oostmahorn. Het restaurant is vernoemd naar het boek 'the Riddle of the Sands' van Erskine Childers.

raadsel wadden
Soep bij restaurant 'het Raadsel van de Wadden'

Het nautische heldenverhaal 'the Riddle of the Sands' verscheen in 1903, in de aanloop naar de eerste wereldoorlog. Een roman, maar wel een roman die zo realistisch bleek dat de geschiedenis er door beïnvloed is.

Engelse spionnen varen met hun kleine boot over de Nederlandse en Duitse Waddenzee. Betonning is er nog niet, dus het is lastig in te schatten waar wel en niet gevaren kan worden. Wat gebeurt er op het Wad? Rondom het Duitse eiland heerst een hoop mysterie. De Engelsen zijn niet welkom, zelfs niet als ze zich voordoen als vrienden. Ze laten zich echter niet kisten en wanneer de Waddenzee bedekt is door mist grijpen ze hun kans en zetten ze voet aan wal. Uiteraard lukt het hun het raadsel van de Waddenzee op te lossen en met de dochters van de vijand keren de Engelsen huiswaarts.

Wat het raadsel is? Een geheime passage die het Duitse spoornet verbindt met een geheime vaarroute. Een route die de Duitsers een vrije doorgang geeft de Noordzee over. En de Engelsen? Die besluiten zich te wapenen: de verdediging van de oostkust van Engeland en Schotland wordt aangescherpt.

Jaren later, aan het eind van de eerste wereldoorlog, zorgt deze verdedigingslinie er zelfs voor dat de German High Fleet bij het Schotse Scapa Flow tot zinken wordt gebracht. Scapa Flow is een paradijs voor wrakduikers, maar dat is een ander verhaal...

duiken scapa flow
De wrakken van de German High Fleet bij Scapa Flow

Meer verhalen en dromen?

Als je van verhalen en dromen houdt is it Dreamlân in Kollumerpomp the-place-to-be. Landelijk kamperen in het gras, tukken in een trekkershut of toch meer comfort in de nieuwe groepsaccommodatie? Het kan allemaal!

Meer lezen?